Kaart (cartografie) - Hattem (Gemeente Hattem)

Hattem (Hattems: Attem) is een stad en gemeente in de Nederlandse provincie Gelderland. De gemeente ligt op de grens met Overijssel en aan de noordrand van de Veluwe. Ze telt inwoners (, bron: CBS) en heeft een oppervlakte van 24,28 km² (waarvan 0,93 km² water). Binnen de gemeentegrenzen ligt het gehucht 't Zand.

De naam "Hattem" is een typische heemnaam. Wat deze naam betekent is onduidelijk. Er zijn grofweg twee veronderstellingen. Hattem zou het heem zijn van mensen die eerder tot de stam van de Chattuarii (ook wel Hattuarii of Hatten) behoorden, of het heem van mensen wier leider Hatto heette. De laatste veronderstelling is gebaseerd op het gegeven dat meer dan de helft van de heemnamen afgeleid is van een persoonsnaam.

Hattem wordt omstreeks 800 voor het eerst in de geschiedschrijving genoemd. In de Codex Laureshamensis (het overzicht van bezittingen van de abdij Lorsch) wordt de nederzetting Hat-Heim genoemd, waar twee hoeven zouden staan die de abdij als gift had ontvangen.

Ondanks deze vroege vermelding was er in die tijd nog geen kerk of kapel in Hattem. In 1176 werd Hattem een zelfstandig kerspel. De kapel van 17,5 meter lang en 9,5 meter breed stond niet op de plek van het huidige centrum van Hattem, maar op de Gaedsbergh (Godsberg). De grenzen van de parochie vallen samen met de latere grenzen van het rechtsgebied Hattem. Hattem kreeg zijn stadsrechten in 1299 van graaf Reinoud I van Gelre en is een Hanze- en vestingstad. Op dat moment wordt er een versterkte stad gesticht op de noordrand van de Veluwe. Het stadsplan van Hattem getuigt van een belangrijke rol van de huidige kerk. Aangezien de tufstenen toren dateert uit de 12e eeuw, wordt aangenomen dat er naast de parochiekerk op de Gaedsbergh al een kapel met toren stond op de huidige plaats van het centrum van Hattem. Met het verlenen van de stadsrechten in 1299 wordt dus ook het kerkelijke centrum verplaatst. De nieuwe kerk wordt gewijd aan de apostel Andreas en is zo de patroonheilige van Hattem.

Hertog Willem I van Gelre schonk in 1401 de Hoenwaard, waar de burgers die binnen de stadsmuren woonden hun vee mochten laten grazen en steenbakken. In 1404 werd het kasteel St. Lucia gebouwd. In de volksmond zou dit gebouw bekend worden als "de Dikke Tinne". Deze naam dankt het kasteel aan de dikke muren, die de dikste van Nederland waren. In 1778 werd dit kasteel gesloopt, omdat de gemeente besloot om de stenen te verkopen.

In 1786 werden Hattem en Elburg bekend door een sterke patriottische beweging, onder leiding van de advocaat Herman Willem Daendels. Daar werden de prinsgezinde kandidaten voor de vroedschap niet geaccepteerd; de verkiezing werd als een interne zaak beschouwd. Binnen een maand hebben de troepen van stadhouder Willem V de opstand onderdrukt.

Op geschiedkundig gebied heeft generaal F.A. Hoefer (1850-1938) belangrijk werk voor Hattem gedaan. Hoefer was getrouwd met C.M. baronesse Van Heemstra, zuster van de toenmalige burgemeester van Hattem (zie lijst van burgemeesters van Hattem). Door zijn toedoen werd in 1908 de Dijkpoort van de verpauperde stad gerestaureerd, die bovendien verfraaid werd met vier torentjes ontworpen door P.J.H. Cuypers.

In 1968 kwam een comité bijeen, dat uiteindelijk geleid heeft tot de oprichting van de Stichting Stadskern Hattem, dit ter bevordering van het behoud van de stadskern van Hattem.